استراتژى
فصل سیزدهم کتاب راهنمای «انجمن جهانی حمایت از حیوانات» به استراتژی اختصاص دارد.
استراتژى به معنای تصميم گيرى راجع به ماهیت، دامنه و حوزۀ فعاليت‌های یک سازمان و نحوۀ ارزيابى موفقیت آن است.
١ ـ مقدمه
٢ ـ عناصر کليدى
٣ ـ تدوين استراتژى
الف) تدوين بيانيه
ب) تحقيق و بررسى
ج) روند استراتژيک
٤ ـ بازبينى استراتژيک
٥ ـ جنبش و مراحل تکامل آن
1 ـ مقدمه
برنامه‌ريزى استراتژيک، تضمين کنندۀ مؤثرين خط مشى برای سازمان به سوى هدف است. انجمن‌هاى حمايت ازحيوانات در معرض مجموعه تقاضاهای پيچيده، گسترده و فزاينده‌اى قرار دارند و اين موضوع می‌تواند به راحتی آنها را به سازمانی منفعل با عکس‌العمل هاى مقطعى و بدون يک استراتژى روشن تنزل دهد. اين امر همواره پيشروى به سوى هدف نهايى را کُند مى‌کند.
«استراتژى اساسى‌ترين کار يک سازمان است و در شرايط مرگ و زندگى، حکم بقاء يا نابودى را دارد. نمی‌توان از وجود آن غافل شد» ـ بر گرفته از کتاب قدیمی «هنر جنگ» نوشتۀ سان تزو (نگارش حدودا ً ٢٢١ ـ ٤٨٠ قبل از ميلاد مسيح)
استراتژى به معنای تصميم گيرى راجع به ماهیت، دامنه وحوزۀ فعاليت‌های یک سازمان و نحوۀ ارزيابى موفقیت آن است.
اصولاً استراتژى يعنى استفاده از منابع در دسترس به شکل پول، نيروهاى انسانى، یاران بالقوه و … به نحوی که درراه رسیدن به هدف، بيشترين دستاورد را همراه داشته باشد. استراتژى را می‌توان به نقشۀ راهى تشبيه کرد که کوتاه‌ترين مسير بین دو نقطه را به شما نشان می‌دهد.
هدف اصلى بايد به حداکثر رساندن تحقق مأموریت، با در نظر گرفتن منابع موجود باشد. اين بدان معنى نيست که به هر چیزی متوسل شويم! بلکه منظور اين است که از منابع موجود به مؤثرترين شکل بهره‌بردارى کنيم.
به زبان ساده، استراتژى به اين معنى است که: اکنون کجا هستيم، به کجا می‌خواهيم برويم و چطور می‌خواهيم به آنجا برسیم.
٢ ـ عناصر کليدى
يک استراتژى می‌تواند برخى، يا تمامى عوامل زير را با هم ترکيب کند:
- بيانيۀ انجمن
- چشم‌انداز
- ارزش هاى بنیادین
- عوامل اصلی موفقيت
- تثبيت موقعيت
- برند (عنوان تبليغى)
- برنامه‌ريزى عملیاتی
هر کدام از اين عوامل به نوبۀ خود، در اینجا بررسی خواهند شد.
بيانيۀ انجمن
بيانيه، قطعاً نقطۀ آغاز هر استراتژى است. همۀ ما نيازمند بینشی هستيم که ما و اهدافمان را توضيح دهد. بعد لازم است تصمیم بگیریم برای صعود به اهداف نهایی خود چه قدم هایی برداریم.
يک بيانيه دراصل اعلامیه ای است دربارۀ هدف يک سازمان و دليل وجودى آن.
بيانيه از اين جهت اهميت دارد که می‌تواند قلب (فرهنگ) و ذهن (استراتژی )کارکنان و مدیران سازمان را درگير نمايد. يک بيانيۀ خوب که درست به کار گرفته شود، می‌تواند الهام‌بخش باشد و يک فرهنگ سازمانی نيرومند و مشترک را بوجود آورد. این امر کمک می کند تا اطمینان حاصل شود کارکنان از نظر احساسی با سازمان گره خورده اند و اینکه اهداف آنها با اهداف سازمان هماهنگ است.
راهنماى تنظيم بيانيه در فصل ٣ ـ الف، در زير آمده است.
چشم‌انداز
چشم‌انداز هدف نهايى است و آينده‌اى جذاب، واقعی و معقول را ترسيم مي کند.
چشم‌انداز، ايده ای دورانديشانه تر از پيروزی است و به این ترتیب می تواند یک موتور محرکۀ قوی باشد و سازمان را بسوى تعالى سوق دهد.
براى اغلب سازمان‌هاى مردم نهاد، احتمالاً بیانیه به تنهایی کفايت می‌کند. حقیقتاً بحث این است که آيا داشتن بيانيه و چشم‌انداز، هر دو باهم، از قاطعيت پيام ما می‌کاهند؟ (مخصوصاً برای مخاطبان بيرون از سازمان)
در واقع بيانيه‌اى که محکم و قاطعانه نوشته شده باشد، به وضوح، هدف نهايى و چشم‌انداز سازمان را نشان می دهد. زیرا این همان نتیجه ایست که در صورت دستیابی به اهداف سازمانی خود که در این ماموریت تعیین شده، حاصل می شود.
ارزش هاى بنیادین باورهايى هستند که عميقاً توسط تمام اعضاى سازمان، درک و به اشتراک گذاشته می شوند. ارزش هاى بنیادین، فعاليت هاى اعضاى سازمان را هدايت مي کنند و آنها را یاری می دهند تا تمامى برنامه‌هاى سازمانى را شکل دهند.
عوامل اصلی موفقيت به آنچه که سازمان بايد در جهت اهداف بيانيه صورت تحقق دهد، اشاره دارد.
تثبيت موقعيت به «برند» سازمان شبيه است و به ايجاد يک جایگاه ارزشمند و مطلوب، در ذهن مخاطبان مورد نظر شما اشاره می کند و اساساً به اين معناست که دوست دارید مخاطبين مورد نظر، شما را چگونه توصیف کنند؟
برند (عنوان تبليغى) به معنای ایجاد و برقراری تفاوت های قدرتمند و پرمعنا، ميان پیشنهادات شما و رقباست.
برنامه‌ريزى عملیاتی تطابق طرح های کاربردی برای اجرای استراتژى است. ميان استراتژى و برنامه‌ريزى عملیاتی بايد تمايز قائل شد (اگرچه، گاهی مرزها مبهم هستند).
در سازمان هاى مردم نهاد، هیئت مدیره مايل به پرداختن به امر استراتژى است و مدیریت به فعاليت هاى عملى می پردازد. اما در عمل، مديریت اغلب پيش نويس استراتژى را براى بررسی و تصویب هیئت مدیره تنظيم مي کند.
هدف نهايى تعريف قابل سنجش و خاصى است، از آنچه که بايد برای پرداختن به یک مشکل یا فرصت انجام داد.
هدف مقطعى فعاليت یا تاکتيکى است که در رسيدن به هدف نهايى کمکتان مي کند.
٣ ـ تدوین استراتژى
اولين گام براى تدوين استراتژى، تنظيم يک بيانيه است. اين امر بدنبال يک تحقيق و بررسى صورت مي گيرد که به آن ارکان تدوين استراتژى مي گويند. اين مجموعه به شما کمک مي کند تا مرزها و محدودیت‌هاى استراتژى خود را، که براى تمرکز بر اولويت ها اهميت حياتى دارند، ترسيم کنيد. آنگاه شما قادر خواهيد بود تا راهتان بسوى موفقيت را ترسيم کنيد و نهايتاً برنامۀ خود را اجرا کنید.
الف) تدوين بيانيه
راهنماى زير براى تدوين بيانيه، در وب سایت «اچ ـ اس ـ يو ـ اس» مورد تأييد قرار گرفته است (به بخش «منابع بیشتر» رجوع کنيد).
يک بيانيه، اهداف اصلى را که سازمان شما بر پایۀ آن بنا شده، معرفى مي کند و براى شکل گیری و ارزیابی یک سازمان اهميت بسيارى دارد.
بيانيه در بر دارندۀ ارکان زير است:
- هدف: چرا سازمان وجود دارد و مقاصد و هدف هاى مقطعى آن چيست؟
- برنامه: چطور سازمان به اهدافش خواهد رسيد؟
- اصول: ارزش هاى سازمان کدامند؟
اين سه رکن را بياد داشته باشید! هدف، برنامه، اصول اچ ـ اس ـ يوـ اس
بيانيه بايد:
- قابل درک براى عموم باشد؛
- مختصر: ازیک پاراگراف کوتاه بیشتر نباشد؛
- واقع‌گرايانه: در حيطۀ امکانات مادى و نيروهاى انسانى سازمانتان باشد؛
- مشخص: براى توسعۀ اهداف مقطعى و برنامه‌ها، چهارچوب های معینی تدوین کند؛
- بلند مدت: طوری که در مقابل آزمون زمان به اندازه کافی تاب بیاورد و نیازی به اصلاح مکرر آن نباشد؛
- دقیق: به درستى منعکس کنندۀ اهداف و نظرات هیئت مديره باشد؛
- عملى: نتیجۀ مورد انتظار را بیان کند.
فراموش نکنيد که نمي توانيد همۀ حيوانات را نجات دهيد. پس روى بيانيۀ خود تمرکز کنيد.
ب) تحقیق و بررسى
براى هماهنگى ايده‌آل سازمان با فعاليت هايش (نقش آن در حداکثر کمک به حيوانات) قوياً توصيه مي شود تا دو نوع بررسى صورت گيرد: يک بررسى درونى از امکانات سازمان و نقاط قوت خاص آن؛ و ديگرى يک بررسى از محيط فعاليت آن. تجزیه و تحلیل ذینفعان که توقعات اقشار گوناگون سازمان را در نظر گیرد، نیز مي تواند مفید باشد.
يک تحقیق درونى، به منابع سازمان توجه دارد. هم منابع مالى و انسانى و هم صلاحیت های متمایز.
يک راه ساده و رایج برای این کار، تجزیه و تحلیل SWOT (توضیح مترجم: برگرفته از حروف اول این کلمات به انگلیسی) است که موارد زیر را بررسی می کند:
نقاط قوت: نقاط قوت اصلی، شایستگی ها / قابليت های اصلی و جنبه‌هاى قابل عرضۀ منحصر به فرد سازمان؛
نقاط ضعف: نقاط ضعف در سازمان، مواردی که عملکرد خوبی نداشته یا از عهدۀ آن برنیامده؛
فرصت‌ها: موقعيت هايى که ممکن است برای سازمان پیش بیاید؛
تهديدها: خطرات احتمالی که سازمان و کارش را آماج قرار مي دهد.
اين تجزیه و تحلیل چهارگانه را مي توان بر روى کاغذ ترسيم کرد يا با یک جلسه بارش فکری، به راحتی تهیه کرد. اين روش بدليل اين که ايده‌هاى متعدد و گوناگونى را به پيش مي کشد، از مقبوليت عام برخوردار است.
تحقيق بيرونى: بررسى شش‌گانۀ STEEPV (توضیح مترجم: برگرفته از حروف اول این کلمات به انگلیسی)، محیط بیرونی سازمان و موقعيت ها / عواملى را که مي توانند بر فعاليت هايش مؤثر واقع شوند را مورد توجه قرار مي دهد. که عبارتند از:
اجتماعى
فنى
اقتصادى
محيطى
سياسى
ارزش ها (فردى)
همانطور که در فرمول بالا نشان داده شده، هنگام بررسی محیط می بایست این موارد در جنبش حمایت از حیوانات در نظر گرفته شوند:
- دولت چقدر سازمان را می پذیرد؟
- مصرف کنندگان چقدر پذیرا هستند؟
- احتمال موفقیت چقدر است؟
- موقعیت بین سازمان و جنبش های اجتماعی گسترده تر
- آیا انگیزه از سازمان مهم تر است؟
- مشکلات اصلی این صنعت چیست؟
- اشکال مختلف همکاری: پروژه های مشترک، ائتلاف و وابستگی
- بازار چقدر اشباع است؟ ( آیا کار دیگران را تکرار می کنید یا نیاز واقعی وجود دارد؟)
تحليل ذینفعان: ذینفعان اصلی يک انجمن حمايت حيوانات شامل هیئت مدیره، کارکنان، اعضاء، حامیان، سرمایه گذاران، مؤتلفين، امدادگران و رقبا مي باشد.
در سازمان های حمایت از حیوانات، از بزرگترین گروه ذینفع حتی صحبتی نشده، شايد بخاطر اين که نمی توان در اين مورد با آنها مشورت کرد. قطعاً منظور خود حيوانات هستند و چون نمي توانيم با آنها مشورت کنيم، دلیل نمی شود که آنها را در نظر نگیریم. در حقیقت بین همۀ ذینفعان، باید به آنها اولويت داد و اصلاً دليلِ وجود همین سازمانها هستند. مثلاً مي توان حيوانات را با ارزیابی نحوۀ تأثير آنها، تعداد، شدت و مدت (رنج کشیدنشان) در نظر گرفت.
ج) روند استراتژيک
همانطور که در بخش های پيشين گفته شد، قبل از آنکه بتوانید راجع به برنامه‌ريزى حتی فکرکنيد، باید اطلاعات زیادی جمع آوری و تحلیل کنید. وقتى برايتان روشن شد که هدف چيست و يک ارزيابى از منابع سازمان، محيط فعاليت و علایق دست اندر کاران مختلف بعمل آمد، آنگاه شما در يک موقعيت بسيار بهتری قرار دارید که برنامه ریزی کنید چگونه به هدف خود برسید.
٤ ـ بازبينى استراتژيک
در اینجا به يک نمونه از روند استراتژيک اشاره مي شود:
اگر سازمانى بخواهد مزایای استراتژيک خود را حفظ کند، شاید لازم باشد همزمان باتغییر قابليت هاى درون سازمانى و تغييرات بيرونى، در استراتژى خویش هم، تغييرات یا سایر اقدامات اصلاحی را اعمال نماید.
استراتژى اینگونه نیست که به محض تدوین، بر روى سنگ حک شود.
محيط خارجى: يک سازمان ناگزير است بر محیط و اتفاقات جارى نظارت داشته باشد و با بررسی برنامه‌هايش ببیند آیا تغییرات مناسب هستند یا خیر؟ اغلب سازمان هاى مدافع حقوق حيوانات نيازمند تحولات زير هستند:
- آگاهى کلى از دامنۀ گزينه‌های استراتژيک و جهت‌گيرى‌ها
- آگاهى کلى از برنامه‌ها و فعاليت هاى جريانات همسو و رقيبان
- آگاهى کلى از فضاى سياسى حاکم
- توان استراتژيک فکر کردن دربارۀ وظايف روزمره
مرور شرايط محيطى روندى است به منظور کشف و ثبت حقايق و جهت‌گيرى‌ها در محيط خارجى، که ممکن است بر آيندۀ سازمان تأثير بگذارند.
مرور به معنى کسب اطلاعات از منابع مختلف، از جمله تلويزيون، روزنامه‌ها و نشريات است.
مرور شرايط محيطى بايد دربر دارندۀ موارد زير باشد (اما فقط به اینها بسنده نکند):
- مرور اخبار و روزنامه‌ها در خصوص امور مربوط به حمایت از حيوانات
- نشريات تجارى
- مطبوعات علمى
- برنامه‌ها و کنفرانس‌هاى تجارى
- کنفرانس‌هاى حمایت از حيوانات
- وبسايت‌هاى رقيبان بزرگ
- گردهم‌آيى‌هاى مهم در خصوص حقوق حيوانات
- کنفرانس‌ها و گردهم‌آيى‌هاى سياسى و دولتى مربوطه
- کنفرانس‌ها و نشست هایی با سرمایه گذاران
- گردهم‌آيى‌هاى حاميان و کمک کنندگان
٥ ـ جنبش و مراحل تکامل آن
وقتی موقعيت جنبش حمايت از حيوانات را در کشور خود در نظر می‌گيريد، به خاطر سپردن اين پنج مرحلۀ اصلی تکامل جنبش (برگرفته از نظرات کيم استالوود، يک فعال باسابقۀ حقوق حيوانات، مؤلف، ويراستار و بنيانگذار مؤسسۀ حيوانات و جامعه)، به شما کمک خواهد کرد:
- ایجاد پذیرش: آموزش تدریجی و بلندمدت
- ايجاد آگاهی و تفاهم: مبارزات ـ سخت تر، متمرکزتر، آموزش مرتبط با موضوع، آگاهی مصرف کننده و مذاکره
- قانونگذاری
- فعاليت برای اجرای قانون: تحقيق و افشای حقایق، اعمال فشار، فعاليت‌های قانونی (موارد آزمايشی) و غيره.
- عملکرد سيستم حمایتی
