حيوانات آزمایشگاهی و انواع آزمایش ها
فصل ششم کتابچۀ راهنمای «انجمن جهانی حمایت از حیوانات» به حیوانات آزمایشگاهی اختصاص دارد.
پيشينه
آزمايشات گسترده بر روى حيوانات و مخالفت عمومى عليه زنده شکافی جانوران یا تشريح حيوانات زنده، در قرن نوزدهم ميلادى شروع شد. زنده شكافى اصطلاح ديگرى براى آزمايش كردن بر روى حيوانات است و معنى دقيق آن بريدن و قطعه قطعه كردن بدن حيوانات زنده مى باشد. در اواسط قرن بيستم تعداد حيواناتى كه در تحقيق و آزمايش از آنها استفاده مى شد، به نحو چشمگيرى افزايش يافت اما تا قبل از دهه 1980 اين تعداد به علّت فشار عمومى و محدوديت هاى مالی رو به كاهش گذاشت.
امروزه برآورد مى شود كه هر سال بيش از 100 ميليون حيوان در آزمايشگاه هاى سرتاسر جهان مورد استفاده قرار مى گيرند كه حدود 11 ميليون از آنها در اتحاديۀ اروپا آزمایش می شوند. گونه هاى زيادى از جانوران زیر تیغ آزمايشگاه می روند. از جمله: موش ها، خوكچه هاى هندى، خرگوش ها، ماهى ها، پرندگان، گربه ها، سگ ها و پريمات ها (ميمون هاى انسان نما). جوندگان و حيوانات خونسرد در شمار بيش از 75% از حيواناتى هستند كه در سال 2002 در اتحاديۀ اروپا براى آزمايش مورد استفاده قرار گرفتند. حيوانات آزمايشگاهى، يا در مؤسساتی كه مخصوص اين كار ساخته شده اند پرورش داده مى شوند، يا از طبيعت صيد مى شوند و به آزمايشگاه ها منتقل مى شوند و يا به جمعيت حيوانات بى سرپناه تعلق دارند.
نحوۀ نگرش و برخورد انجمن هاى حمايت از حيوانات در ارتباط با مشكل حيوانات آزمايشگاهى، با هم متفاوت است و ميزان اين تفاوت از الغاگران (مخالف برده داری يا هر قانون ظالمانه) كه آزمايش كردن بر روى حيوانات را از نظر اخلاقى غلط مى دانند تا طرفداران رفاه حيوانات (كه سعى مى كنند شرايط و رفتار با حيوانات آزمايشگاهى را بهبود بخشند) فرق مي كند. با اين همه، گرچه ديدگاههاى آنها بسيار متفاوت به نظر مى رسد اما وقتى جزئيات بيشتر مورد توجه قرار بگيرند، همفکربودن آنها بيشتر نمايان می گردد. براى مثال، بيشتر طرفداران رفاه حيوانات، مخالف هر نوع آزمايشى هستند كه در هر يك از مراحل گرفتن، پرورش دادن، تربيت كردن، زندانى كردن، نقل و انتقال يا حین آزمايش، باعث درد و رنج حیوان گردد. هر دو گروه از حاميان 3Rs(جانشينى ـ كاهش ـ اصلاح) می باشند اما الغاگران جايگزينى كامل را ترجيح مى دهند، در حالى كه طرفداران رفاه حیوانات، كاهش و اصلاح را قدم هايى در جهت جانشينى كامل می دانند.
انواع آزمايش بر روى حيوانات
انواع اصلى آزمايش هايى كه بر روى حيوانات انجام می شود عبارتند از: تحقيقات بنيادى (تحقيق براى آگاهى و شناخت مانند فيزيولوژى)؛ تحقيقات بيومديكال (استفاده كردن از مدلهاى حيوانى براى بيماری هاى انسانى)؛ مهندسى ژنتيك (براى مثال ايجاد حيوانات داراى ژنهاى پيوندى)؛ آزمايش محصولات (مثلا آزمايش محصولات خانگى)؛ و اهداف آموزشی (مانند تشريح در مدارس)
تحقيقات بنيادى بيشترین تعداد حيوانات آزمايشگاهی را تشکیل مى دهند. مثال هايى از اين نوع تحقيقات، آزمايش هايى در مورد نحوۀ كار حافظه در مغز، يا نحوۀ عملکرد كبد در مواجهه با مواد سمّى مى باشد. طرفداران استفاده از حيوانات ادّعا می كنند كه تحقيقات بنيادى اغلب به طور غيرمستقيم در پيشرفت مواد و روش هاى درمانى جديد و فعاّل، مؤثر است. در حالى كه مخالفان تشريح حيوانات زنده بر اين باورند كه تأثير تحقيقات بنيادى در پيشرفت داروها و روش هاى درمانى جديد به ميزان زيادى مورد مبالغه قرار گرفته است.
تحقيقات بيومديكال دومين حوزۀ بزرگ استفاده از حيوانات آزمايشگاهى محسوب می شود و تحقيقات آن مربوط می شود به مطالعه بر روى نحوۀ جلوگيرى و درمان بيماری ها، و عوامل ژنتيكى و محيطى مرتبط با سلامتى و بيمارى.
به طور سنتى، پيشرفت طبّ انسانى و دامپزشكى تا حدی بر آزمايش كردن بر روى حيوانات متكى بوده است و آزمایشاتی که قادر به تشخيص و كنترل بيمارى هستند نيز مستلزم تست كردن بر روى حيوانات هستند. با اين همه، استفاده از روش هاى آزمايشگاهى جایگزین(استفاده كردن از سلول ها، بافت ها و اندام ها) در دو دهه گذشته باعث شده است كه حيوانات كمترى براى اين مقصود مورد استفاده قرار گيرند.
مخالفان تشریح زنده معتقدند به جاى تكيه كردن بر تحقيقات بيومديكال، بهتر است روى طب پيشگيرى و ارتقاء سبک زندگى سالم تر تمركز شود. كمتر از 10% از بيماری ها ارثى هستند و این افراد می خواهند كه تأكيد تحقيقات بيشتر بر روى شناخت و نحوۀ جلوگيرى از شيوع بيماری ها باشد و براى تحقيقات بهتر است آزمايش هاى بالينى انسانى و ساير جايگزين هاى غير حيوانى مورد استفاده قرار گيرند.
مهندسى ژنتيك داراى بزرگترين رشد در زمينۀ حيوانات آزمايشگاهى است. كار مهندسى ژنتيك دستكارى ژنها در داخل يا بين گونه هاى مختلف جانوران است تا حيواناتى كه داراى ژن هاى پيوندى هستند توليد كند. در هر تلاشى كه برای خلق يك حيوان با ژن هاى پيوندى و ويژگى هاى مطلوب به عمل مى آيد، تقريباً به 150 تا 200 حيوان نياز هست. از اين حيوانات بعداً براى ايجاد يك خط ژنتيكى مخصوص با ويژگى هاى خاص خودش استفاده مى شود.
مهندسى ژنتيك مى تواند عوارض جانبى جدى و غير قابل پيش بينى اى از قبيل: غدّه، نارسايى و عيوب مغزى، تغيير شكل دست و پا و جمجمه، نابارورى، آرتروز، بيمارى قند و ساير بى نظمى هاى متابوليكى ايجاد كند. همچنين نتيجۀ عمدی این تحقيقات می تواند به درد و رنج منتهی شود. براى مثال حيوانات را با دستكارى ژنتيكى به صورت مدل هايى كه دچار بيمارى هاى دردناك انسانى نظير سرطان، آلزايمر و پاركينسون هستند درمى آورند. یا دانشمندان سعی کرده اند با استفاده از مهندسى ژنتيك در حيوانات مزرعه تغييراتى ايجاد كنند كه باعث شود آنها سريع تر رشد كنند، چاق تر و بزرگ تر و يا لاغرتر و كم چربى تر شوند. ساير مسائلى كه به مهندسى ژنتيك مربوط است شامل: شبيه سازى، بهره بردارى انحصارى و Xenotransplantation (پيوند اندام ها و بافت هاى حيوانات به انسان ها) می باشد.
آزمايش محصولات: مواد شيميايى اغلب براى آگاهى از ميزان سمّى بودنشان باید آزمایش شوند، علیرغم این که احتمال قرار گرفتن در معرضشان، آنقدر كم است كه حداقل دوز سمی در زندگی واقعی حاصل نمی شود. برخورد واقعى تر كه مستلزم آزمايش هاى كمتر است و در نتيجه تعداد حيوانات مورد استفاده را كاهش مى دهد، اين است كه ابتدا ميزان در معرض قرار گرفتن، برآورد شود (دى بو و هنريكسن 2005). به اين نوع برخورد، شيوۀ معكوس سم شناسى گفته مى شود.
در سال 2003 كميسيون اروپا یک چهارچوب نظارتی جديد برای مواد شیميايى پيشنهاد كرد كه ريچ REACH نامیده شد. ( ثبت نام ، ارزیابی و مجوز مواد شیمیایی ):
(Registration,Evaluation and Authorisation of Chemicals ) هدف از اين طرح آزمايش 30000 ماده شيميايى است كه در حال حاضر به مصرف مى رسند و اجراى آن به 4 تا 20 ميليون حيوان آزمايشگاهى نياز دارد (تعداد حيوانات بستگى به سناريوهاى مختلف دارد). بسيارى از انجمن هاى حمايت از حيوانات در تلاش برای مذاكره با مقامات ملی واتحادیۀ اروپا بوده تا استفاده از روش هاى غيرحيوانى را جايگزين سازند. طرح ريچ به علت دست و پاگير بودن، هزینۀ زیاد، و احتمال نرسیدن به اهدافش مورد انتقاد كارشناسان قرار گرفته است. 11 سال طول كشيد تا 140 ماده شيميايى از نظر ميزان سميّت مورد سنجش قرار گيرند. با اين حال، ريچ قصد دارد كار مشابهى را روى 30000 ماده شيميايى ديگر در همان دورۀ زمانى به اجرا درآورد.
هر ساله تقريباً 35000 حيوان در اروپا و ميليون ها حيوان در سراسر دنيا، در آزمايشگاه ها تحت شديدترين درد و رنج ها قرار مى گيرند تا محصولات آرايشى و محتویاتشان روى حيوانات آزمايش شود. عطرها، شامپوها، خميردندان ها، رنگ موها، كرم هاى پوست، لوازم آرايش، دئودورانت ها (اسپرى هاى ضد بو)، و محصولات بهداشتی، بر روى حيوانات آزمايش مى شوند. تمام انجمن هاى حمايت از حيوانات در اين مورد اتفاق نظر دارند كه هيچ توجيهى براى رنج دادن به حيوانات صرفاً براى خواسته هاى پوچ و بى ارزش بشر وجود ندارد. اتحاديۀ اروپا طرحی چند مرحله اى براى ممنوعيت آزمايش محصولات آرايشى و بهداشتى روی حیوانات ارائه داده است و آزمايش كردن به اين منظور از سال 2012 ممنوع خواهد بود. با اين حال چنين آزمايش هايى هنوز هم در بسيارى از كشورهاى جهان انجام مى شود.
اهداف آموزشی: هر ساله در مدارس و دانشگاه هاى سراسر دنیا، روی صدها هزار حیوان آزمايش مى شود و آنها كشته، كالبدشكافى و تشريح مى شوند. موافقان این کار ادّعا مى كنند كه تجربۀ«عملى» بهترين راه يادگيرى است و فراهم كردن كلاس هاى عملى با استفاده از حيوانات، براى دانش آموزان بسيار جالب است. « مخالفان با وجدان» هم (عدم ) توجيه اخلاقى و فواید آموزشی استفاده ازحیوانات را زیر سؤال می برند.
اين بسيار مهم است كه دانش آموزان بتوانند قسمت هايى از دوره آموزشى را كه در آن حيوانات مورد كالبدشكافى قرار مى گيرند، نپذیرند و در صورتى كه از نظر اخلاقى با اين كار مخالف هستند در آن شركت نكنند. چنين دانش آموزانى نبايد از امتحانات يا گذراندن دوره هاى درسى خود محروم شوند.
انجمن ها يا وبسايت هايى مثل InterNICHE، مركز منابع اروپايى جايگزين ها در آموزش عالى (EURCA) European Resource Centre for Alternatives in Higher Education و وب سايت: www.learningwithoutkilling.info مخصوصاً برای کمک به دانش آموزان معترض با وجدان تأسيس شد. جایگزین های فراوانی هستند كه مى شود از آنها به جاى حيوانات در آزمايش ها استفاده نمود.
تحقیقات نشان داده اند دانش آموزانى كه با استفاده از جايگزين هاى اخلاقی تر آموزش مى بينند حداقل به خوبى دانش آموزانى كه با استفاده از حيوانات تعليم مى بينند عمل مى كنند. 36/7%(11/30) این دانش آموزان به نتايج درخشان ترى دست يافته اند و يا با سرعت بيشترى به نتايج برابر نائل شده اند. 56/7% نتایج برابر را نشان دادند و فقط 6/7% نمره پایین تری کسب کردند.
استفاده از جایگزین های اخلاقی در آموزش، احتمالاً بر دانش آموزانی که به تحقیق خود ادامه می دهند، تأثیر می گذارد زیرا آنها ازابتدا به گزینه های جایگزین فکر می کنند و موقع برنامه ریزی برای آزمایشها 3Rs را هم در نظر می گیرند. راجع به مفهوم 3Rs در بخش بعدی بیشترصحبت خواهیم کرد.
بخش بعدی را اینجا بخوانید.
.
